Depresja maskowana u dzieci i młodzieży
– objawy, przyczyny, terapia, część I
Depresja jest najczęściej występującą chorobą psychiczną na świecie. W Polsce zmaga się z nią od 1.5 do 2.6mln osób. (2017rok). Tylko co trzecia podejmuje leczenie. Temat, coraz częściej nagłaśniany medialnie wydaje się być społecznie dobrze poznany i odmitologizowany, a jednak, według aktualnych danych Światowej Organizacji Zdrowia na depresję choruje około 350mln osób. Dla części z tych chorych pomoc przychodzi zbyt późno.
Kobiety chorują na depresję dwa razy częściej, ale mężczyźni dłużej zwlekają z decyzją o podjęciu leczenia. Trafiają do lekarza z dużo cięższym nasileniem objawów.
Analizując szerokie spektrum zagadnień dotyczących afektywnych zaburzeń nastroju, możemy spotkać się z następującymi dylematami klinicznymi:
-Trudna do oszacowania epidemiologia
-Bardzo zróżnicowany i zindywidualizowany przebieg choroby u każdego pacjenta
-Konieczność doboru zindywidualizowanej i celowanej grupy metod terapeutycznych
-Trudne różnicowanie względem innych jednostek chorobowych, (lęk, dystymia, cyklotymia, CHAD, osobowość z pogranicza, jednobiegunowe zaburzenia nastroju)
-Co było pierwsze: depresja, czy lęk?
Do podstawowych, ale i typowych symptomów depresji zaliczamy:
-Obniżony nastrój
-Uczucie smutku i zobojętnienia
-Brak energii
-Poczucie zmęczenia
-Niemożność przeżywania radości-anhedonia
-Napady lęku
-Zaburzenia snu
-Spadek apetytu lub nadmiarowe spożywanie pokarmów
-Zaburzenia pamięci i koncentracji
-Spowolnienie myślenia i tempa wypowiedzi
-Trudności w podejmowaniu prostych decyzji
-Spowolnienie ruchów, czasem bezruch
-Obniżony poziom libido
-Unikanie bliskości, kontaktu z innymi ludźmi
-Unikanie codziennych kontaktów międzyludzkich
-Drażliwość, łatwe wpadanie w gniew, płaczliwość, frustracja
-Poczucie winy
-Ruminacje, reminescencje – nadmierne analizowanie dawnych błędów
-Niskie poczucie wartości
Co jeśli nasz bliski prezentuje atypowy zakres problemów?
Co powinno nas zaniepokoić i skłonić do konsultacji u specjalisty? Z całą pewnością tzw. maski depresji. Należą do nich wszelkiego rodzaju somatyzacje, np.:
-jąkanie się
-nadmierne napięcie mięśniowe całego ciała, w szczególności szyi
-nadmiarowa mimika twarzy, czerwienienie się
-przyspieszona praca serca
-pocenie się
-bóle brzucha
-bóle w okolicy serca
-uczucie wzdęcia, wypełnienia jamy brzusznej gazami
-tzw. objaw zatkanego nosa
-bóle migrenowe
Maską depresji jest także lęk. Depresja chowa się pod postacią, maską lęku. Obniżenie nastroju schodzi na dalszy plan, a dominuje, wówczas uczucie lęku uogólnionego.
Częstość występowania objawów lękowych u chorych na depresję wynosi aż 95%. Wtórna depresja w zaburzeniach lękowych występuje w 65% przypadków.
U 80% przypadków chorych na depresję występuje bezsenność.
Pacjenci podczas konsultacji gabinetowych bardzo często pytają o czynniki predysponujące do wystąpienia choroby. Często proces diagnostyczno-terapeutyczny rozpoczynamy od zniwelowania poczucia winy. Patogeneza zjawiska zaburzeń nastroju jest wieloczynnikowa, niezwykle złożona:
CZYNNIKI CYWILIZACYJNE
-Intensyfikacja życia
-Przewlekły, długofalowy, wolnopłynący stres
-Nieprawidłowa higiena snu
-Nieodpowiednia dieta
-Wypalenie zawodowe, pracoholizm
-Czynniki środowiskowe
UWARUNKOWANIA NEUROBIOLOGICZNE
-Wadliwe funkcjonowanie neuroprzekaźników w mózgu: serotoniny i adrenaliny
-Czynniki genetyczne
ASPEKTY OSOBNICZE
-Cechy charakteru
-Samoocena – nie mylić z poczuciem własnej wartości
-Cechy temperamentu: wrażliwość, niska odporność na frustrację i stres, tendencja do lękowego reagowania, niepokój
Jak chorują dzieci i młodzież?
Objawy często zgłaszane przez rodziców: Cały czas siedzi przed komputerem, w ogóle się nie uczy, całymi dniami nie wychodzi z pokoju, nic nie robi, z nikim nie rozmawia, nie można się do niego odezwać, cały czas jest zdenerwowany.
Depresja jest najczęściej występującą u adolescentów chorobą psychiczną. Na 30 osób w klasie – dwie chorują na patologiczne obniżenie nastroju.
Depresja u młodzieży mylona jest ze złym zachowaniem i tzw. skazą moralną. Nieleczona przynosi następujące powikłania: zaburzenia zachowania i emocji, zagrożenie wykluczeniem społecznym, fobię szkolną i społeczną.
Obraz kliniczny charakterystyczny dla depresji młodzieżowej to: obniżony nastrój, poczucie smutku, brak przeżywania przyjemności, obniżenie napędu i brak sił, drażliwość, gniew i irytacja, kłótliwość, pobudzenie, złośliwość zamiast zahamowania psychoruchowego. Do postawienia rozpoznania potrzebujemy: co najmniej dwóch objawów towarzyszących pacjentowi przez dwa tygodnie oraz przez większość dnia.
Depresją nie jest incydentalne obniżenie nastroju związane z określonym negatywnym przeżyciem i towarzysząca temu labilność nastroju i smutek.
Depresja nastolatka to wymienione objawy osiowe oraz: myśli samokrytyczne, poczucie winy, poczucie wstydu, dysfunkcje poznawcze w obrębie: myślenia, zapamiętywania, koncentracji, zmiany w cyklu snu-trudności z zasypianiem i wstawaniem, utrata apetytu lub jedzenie nadmiarowe, zahamowanie lub pobudzenie, myśli i tendencje autoagresywne.
Drastyczna zmiana zachowania, utrata znajomych i zainteresowań, zaniedbywanie higieny, odmawianie wyjścia na zewnątrz, uzależnienia behawioralne, obniżenie funkcjonowania w szkole, rezygnacja z aktywności fizycznej – tzw. załamanie linii życiowej.
W kolejnej części artykułu na temat zaburzeń nastroju, przedstawię Państwu kontekst tego zagadnienia w odniesieniu do relacji rodzinnych.
mgr Anna Pasławska-Turczyn
Psycholog, socjoterapeuta, interwent kryzysowy